Μεταξύ θριάμβου και καταστροφής

• Tου Σταθη Ν. Καλυβα* Η Καθημερινή, 21/11/2010

Είναι μεγάλος ο πειρασμός να εκληφθεί η εκλογή του Γιώργου Καμίνη στην Αθήνα και του Γιάννη Μπουτάρη στην Θεσσαλονίκη ως το πρώτο βήμα για την ανανέωση του πολιτικού συστήματος. Αναμφίβολα, η εκλογή τους γεννά ελπίδες. Αποτελεί όμως πρόκριμα μιας «νέας μεταπολίτευσης»;

Οπως έχει επισημανθεί, και οι δύο είναι «επιφανείς πολίτες» που κατάφεραν να εκλεγούν απέναντι σε παντοδύναμους μέχρι πρόσφατα πολιτικούς. Μπορεί να τους υποστήριξε το ΠΑΣΟΚ, αλλά το έκανε με κάτι παραπάνω από μισή καρδιά. Παρά την τολμηρή επιλογή της στήριξής τους, δύσκολα μπορεί να υποστηριχθεί πως η πέρα από κάθε πρόβλεψη νίκη δύο ανθρώπων που δεν υπήρξαν κομματικά στελέχη αποτελεί κομματική επιτυχία. Το βασικό τους προσόν ήταν η πετυχημένη επαγγελματική θητεία και δημόσια παρουσία, του πρώτου σε μια ανεξάρτητη Δημόσια Αρχή που ευτύχησε να τεθεί σε σωστές βάσεις από την αρχή, και του δεύτερου στον επιχειρηματικό χώρο και μέσω σειράς πρωτοβουλιών και παρεμβάσεων με έντονο τοπικό χαρακτήρα. Από την άποψη αυτή, η ανέλπιστη νίκη τους συνιστά καθαρή ήττα των κομματικών μηχανισμών.

Συνιστά και κάτι παραπάνω: ένα θρίαμβο της ελπίδας σε δύο πόλεις που περνούν μια μεγάλη δοκιμασία. Η κατάσταση ιδίως της Αθήνας είναι οριακή γιατί όπως έδειξε πριν από αρκετά χρόνια ο Αμερικανός οικονομολόγος Thomas Schelling, η παρακμή των πόλεων ακολουθεί μια λογική χιονοστιβάδας: ο συνδυασμός της γενικευμένης αρνητικής ψυχολογίας και των μικρών, καθημερινών αποφάσεων χιλιάδων ατόμων μπορεί να προκαλέσει ραγδαία κατάρρευση και να παγιώσει ένα είδος παρακμής που ανατρέπεται πολύ δύσκολα. Ευτυχώς για την Αθήνα, η διαδικασία αυτή βρίσκεται ακόμα σε ανατρέψιμο στάδιο. Από την άποψη αυτή, το μεγάλο αμάρτημα του Νικήτα Κακλαμάνη δεν ήταν απλά η αποτυχία του να αντιδράσει στην κλιμάκωση του προβλήματος αλλά, όπως έδειξε τουλάχιστον με τη στάση του, η αδυναμία του να το συλλάβει. Πώς θα μπορούσε άλλωστε, την στιγμή που ο ίδιος είχε κοινωνικοποιηθεί στο εσωτερικό ενός πολιτικού συστήματος το οποίο φαίνεται να έχει αποκοπεί από την πραγματικότητα που το ίδιο δημιούργησε;

Δύσκολα όμως μπορεί η εκλογή των Καμίνη και Μπουτάρη να γενικευθεί σε εθνικό επίπεδο. Ας μην ξεχνάμε πως το εκλογικό αποτέλεσμα υπήρξε οριακό, αποτέλεσμα μιας σπάνιας συγκυρίας που συνθέτει το τρίπτυχο της κρίσης του πολιτικού συστήματος, της πλήρους απαξίωσης των απερχόμενων δημοτικών αρχών και της εκτεταμένης αποχής. Επιπλέον, η διεθνής εμπειρία δείχνει πως τα κόμματα διαθέτουν τεράστιες αντοχές, ακόμα και όταν δέχονται εντονότατες πιέσεις. Συνήθως τα πολιτικά συστήματα προσαρμόζονται μέσω της ριζικής ανανέωσης των ίδιων των κομμάτων από τα μέσα. Ακόμα και στην ακραία περίπτωση της κατάρρευσης ενός ολόκληρου πολιτικού συστήματος, η διάδοχη κατάσταση κρύβει συχνά δημαγωγούς τύπου Μπερλουσκόνι που καταφέρνουν να εκμεταλλευθούν τη γενική σύγχυση. Οσο ελκυστικό και να μας φαίνεται λοιπόν αυτό, δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί το εκλογικό αποτέλεσμα πρόκριμα μιας «νέας μεταπολίτευσης».

Είναι όμως κάτι άλλο, εξίσου σημαντικό. Το πολιτιστικό στίγμα των δύο νέων δημάρχων είναι κλασικά αστικό: πρόκειται για ανθρώπους ανοιχτούς, ευκατάστατους, πετυχημένους, μορφωμένους, μετριοπαθείς, θετικούς και κοσμοπολίτες, ανθρώπους που ξέρουν να σκέφτονται και να δρουν ορθολογικά, που διαθέτουν αισθητική αντίληψη και που μπορούν να κινηθούν άνετα σ’ ένα διεθνές περιβάλλον. Αυτό άλλωστε το έχουν καταλάβει δίχως περιστροφές και οι αντίπαλοί τους. Σύμφωνα, μάλιστα, με ένα γνήσιο εκπρόσωπο της Ελλάδας που βυθίζεται, είναι «υποστηρικτές του Μνημονίου, θιασώτες της παγκοσμιοποίησης, φανατικοί αντίπαλοι των λαϊκών κινητοποιήσεων και αφιονισμένοι εχθροί παντός του εθνικού».

Εδώ λοιπόν παρατηρείται το εξής παράδοξο: εν μέσω της βαθύτερης οικονομικής κρίσης που γνώρισε η χώρα τις τελευταίες δεκαετίες, οι δύο μεγαλύτερες πόλεις αποκτούν δημάρχους με εντονότερο αστικό προφίλ από ποτέ. Το παράδοξο μεγαλώνει αν σημειωθεί πως η αστική τάξη δεν υπήρξε ποτέ ιδιαίτερα πολυάριθμη ή δυναμική στην Ελλάδα, και πως ο «αστικός εκσυγχρονισμός» παρέμεινε πιο πολύ πρόγραμμα και ζητούμενο παρά πραγματικότητα. Αλλωστε, το μεγαλύτερο βήμα προς την κατεύθυνση αυτή, η συμμετοχή της χώρας στην οικοδόμηση της ενωμένης Ευρώπης, πραγματοποιήθηκε με δυσκολία και πολλές αμφισβητήσεις. Αναμφίβολα, η συγκυρία της κρίσης κρύβει και ευχάριστες εκπλήξεις. Για πόσο όμως;

Δεν χωρεί αμφιβολία πως η πορεία των νέων δημάρχων θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την κυβερνητική διαχείριση της οικονομίας. Οση σωστή κρίση και οργανωτική δεινότητα κι αν επιδείξουν, δύσκολα θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις επιπτώσεις μιας παρατεταμένης και επιδεινούμενης κρίσης. Ο κίνδυνος είναι μεγάλος να χρεωθούν τις συνέπειες μιας κυβερνητικής αποτυχίας στην οικονομία. Σ’ αυτή την περίπτωση, οι αξίες που συμβολίζουν θα έχουν υποστεί ένα τεράστιο πλήγμα και οι πύλες θα ανοίξουν διάπλατα για να εισβάλουν οι βάρβαροι των δύο άκρων. Σπάνια φάνταζε τόσο μικρή η απόσταση ανάμεσα στον θρίαμβο και την καταστροφή.

Το βάρος, επομένως, που επωμίζονται Καμίνης και Μπουτάρης ξεπερνάει τα όρια της εντολής τους. Καλούνται να αναζωογονήσουν τις πόλεις τους και, με μια πετυχημένη διαχείριση υπό ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες, να αποδείξουν πως οι πολιτικές και πολιτιστικές αξίες που εκπροσωπούν μπορούν να παραμείνουν ζωντανές.

* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Yale.